Charakterystyka/ morfologia

Fulmar zwyczajny, fulmar, petrel (Fulmarus glacialis)

Systematyka

Rząd: rurkonose (Procellariiformes)

Rodzina: burzykowate (Procellariidae)

Gatunek: fulmar zwyczajny (Fulmarus glacialis)

Charakterystyka / morfologia

 Fulmary występują w dwóch odmianach barwnych.  Odmiana jasna z białą głową i tułowiem oraz szarymi skrzydłami i ogonem. Odmiana ciemna, która jest jednolicie szara, formy pośrednie są rzadko spotykane. Wokół oka czarny pierścień, dziób gruby zielonkawy z żółtawą hakowatą końcówką, ze specjalnym gruczołem solnym w kanale nosowym, który pomaga odsalać ich ciała. Nogi krótkie szaro-różowe z palcami spiętymi błoną pławną. Obie płcie ubarwione podobnie, lecz samce są cięższe od samic. Waga samców 730-1050 g, samic 535-855 g. Długość ciała 45-50 cm, rozpiętość skrzydeł 102-112 cm. Ptaki kolorystyką upierzenia przypominają mewy, jednak w locie fulmary szybują na rozpostartych skrzydłach rzadko nimi poruszając, a na końcach skrzydeł nie ma czarnego koloru jak u mew. Do lotu wzbijają się po krótkim rozbiegu po wodzie, mogą także nurkować na głębokość do 4 metrów.  Ptaki wytwarzają w żołądkach olej służący do odstraszania drapieżników, stanowiący jednocześnie bogate w energię źródło pożywienia dla piskląt i dorosłych ptaków podczas ich długich lotów. Ciała i jaja fulmarów są przesiąknięte piżmową wonią, dlatego w języku staroislandzkim ich nazwa oznacza „śmierdzącą mewę”.  

Biotop/preferencje pokarmowe

 W zależności od miejsc występowania wyszczególniono podgatunki:

Fulmarus glacialis glacialis – fulmar arktyczny występujący w północnej części Oceanu Atlantyckiego, od północno-wschodniej Kanady i północnej Grenlandii po Svalbard, Wyspę Niedźwiedzią i Ziemię Franciszka Józefa.

Fulmarus glacialis rodgesii – fulmar zmienny występujący na północy Oceanu Spokojnego od wyspy Wrangla i wschodniej Syberii po Kamczatkę, Wyspy Kurylskie, Wyspy Świętego Wawrzyńca, Aleuty i południową Alaskę.

Fulmarus glacialis auduboni – występujący od południowo-wschodniej Kanady, zachodniej i południowo-wschodniej Grenlandii po Islandię, zachodnią i północną Europę.

Fulmary to ptaki zimnych północnych mórz sięgające strefy dryfujących lodów. Wraz z rozwojem rybołówstwa poszerzały zasięg występowania na południe. Obecnie miejsca lęgowe znajdują się na zachodnich wybrzeżach Francji i niemieckiej wyspie Helgoland, w Azji sięgają Japonii. W Polsce, w latach 1941-2014 stwierdzono sześciokrotnie martwe ptaki na wybrzeżach Bałtyku. Pożywienie składa się głównie z ryb, kalmarów, skorupiaków, meduz i ślimaków. Często podążają za statkami rybackimi zbierając odpady rybne. Nie gardzą padliną wielorybów i innych stworzeń morskich. To ptaki towarzyskie żerujące w dużych zgodnych stadach.

Rozwój osobniczy

 Do rozrodu przystępują w wieku od sześciu do dwunastu lat. Są ptakami monogamicznymi, które w kolejnych sezonach łączą się w pary z tymi samymi partnerami, mimo że w okresie poza lęgowym żyją osobno. Rok po roku powracają do tych samych miejsc lęgowych. Sezon lęgowy rozpoczyna się w maju, samce pojawiają się na lęgowiskach już w marcu i kwietniu. Tokują na wodzie, samce podnoszą rytmicznie ciała, uderzają skrzydłami i wydają okrzyki. Podają samicy pożywienie demonstrując tym swoją zdolność do wykarmienia rodziny. Ptaki z rejonu Pacyfiku otwierają szeroko dzioby ukazując jaskrawo pomarańczowe gardło. Samice mają gruczoły w których przechowują plemniki, pozwala im to przedłużyć okres od kopulacji do zniesienia jaja gdy warunki są dogodniejsze. Ptaki bronią swojego terytorium, jednak rzadka dochodzi do bezpośrednich walk, ograniczają się do agresywnych gestów. Jeśli intruz się nie wycofa zostaje opluty oleistą wydzieliną z żołądka. Gniazdują na klifach skalnych, w norach na niedostępnych stokach, zdarzają się gniazda na budynkach, do 1 kilometra w głąb lądu. Oba ptaki budują proste gniazdo w którym samica składa jedno jajo, bardzo rzadko dwa. Jeśli jajo zostanie uszkodzone lub skradzione samica nie składa nowego.  Białe jajo ma wymiary 74 x 51 mm i jest wysiadywane przez oboje rodziców w czasie 50 do 54 dni. Przez pierwsze dwa tygodnie jeden ptak wysiaduje jajo, drugi udaje się na żerowiska oddalone czasem o 30 – 40 kilometrów, następnie się zmieniają. Pisklęta po wykluciu są pokryte bardzo grubym puchem, podobnie jak dorosłe w dwóch odmianach barwnych – białej i szarej. Karmione są tłustą wydzieliną z na wpół strawionego pokarmu. Po dwóch tygodniach od wyklucia pisklę pozostaje samo przez cały dzień i jest karmione tylko raz dziennie. Pisklęta tak samo jak dorosłe potrafią obronić się przed drapieżnikami, plując wydzieliną z żołądka. Opuszczają gniazdo w wieku 50 – 60 dni, skacząc do wody. Nie potrafią jeszcze latać więc żywią się planktonem i drobnymi żyjątkami zbieranymi z powierzchni wody. Są ptakami długowiecznymi, średnia długość życia wynosi 20 lat, niektóre źródła podają 34 lata, a niektóre nawet 60.

Status gatunku

 W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Światową populację szacuje się na ponad 32 miliony osobników. Przez wiele stuleci na wyspie St Kilda w archipelagu szkockich Hebrydów ptaki były odławiane i stanowiły znaczącą część pożywienia ludności. Łowcy opuszczali się na linach z klifów i nie zważając na okropny zapach wydzieliny którą byli opluwani przez ptaki, wybierali jaja i ptaki. Również dla Wikingów fulmary były ważnym źródłem pożywienia, zwłaszcza w czasie ich dalekich wypraw. Na fulmary poluje się jeszcze na Alasce, Grenlandii, Islandii, Svalbardzie i Wyspach Owczych, lecz są to już coraz rzadsze przypadki. Zagrożeniem dla ptaków są drapieżniki – lisy i szczury, a także wycieki ropy naftowej z szybów wiertniczych i tankowców. Rosnące zanieczyszczenie mórz plastikiem jest również niebezpieczne dla tych ptaków. Badania przeprowadzone przez Uniwersytet  Kolumbii Brytyjskiej wykazały, że u 93% martwych fulmarów w żołądkach znaleziono plastikowe torby i kawałki foli aluminiowej. Ptaki połykały je, myląc z meduzami.  Inne badania potwierdziły obecność mikroplastiku w przewodzie pokarmowym u prawie 90% osobników.

Przygotował: Jan Ławicki

Źródła.

Ptaki Polski tom 1 i 2 -  Andrzej G. Kruszewicz - Multico Oficyna Wydawnicza 2010

Ptaki Polski - Dominik Marchowski - Wydawnictwo SBM Sp.z.o.o 2015

Przewodnik Collinsa Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego - Lars Svenson - Multico Oficyna Wydawnicza

Rzadkie Ptaki Polski – Tadeusz Stawarczyk, Tomasz Cofta, Zbigniew Kajzer, Jan Lontkowski, Arkadiusz Sikora – Agencja Reklamowo – Wydawnicza Studio B&W Wojciech Janecki 2017

Internet: Avibase, HBW Alive, Wikipedia.